İngiliz Ön-Rafellocu ressam John Everett Millais’nin Shakespeare’in Hamlet oyunundaki Ophelia karakterinden esinlenerek yaptığı ünlü ‘Ophelia’ tablosu gerçekten göz kamaştırıcıdır. Bu tabloya hayran olduğum ve Hamlet oyununun hikâyesinden etkilendiğim için, tablonun hikâyesiyle birlikte oyunun kitabından da alıntıları yazıya aktarmak istedim. Bu sayede bir tablo özelinde edebiyat ve resim sanatını birlikte okumuş olacağız. Hikâyeyi bilenleriniz vardır ama bir de benden okuyun istedim. Dilerim seversiniz.
Bana göre resimler ressamın başka duyguları kendi gözünden tuvaline yansıtmasıdır. O yüzden duyguyu, fırçasından çıkan renk ve desenlerle bize hissettirebilen ressamlar benim için çok değerlidir. Ana başlıktaki Millais tablosunun haricinde başka ressamlara ait Ophelia tabloları da paylaşacağım yazının sonunda. Her bir ressamın tablosunda Ophelia’nın o delirmiş ve üzgün, acısından etrafa bomboş bakan gözlerini ve duygularını nasıl farklı şekillerde tuvallerine yansıtığını sizler de fark edeceksiniz.
Ophelia, Tate koleksiyonundaki en ünlü Raphael öncesi eserlerden biridir. Ön-Rafaellocular, tarihsel kostümler kullanarak, modern yaşamdan ve edebiyattan ilhamla resimler yaparlar. Doğanın kendisinden inanılmaz detaylı ve özenle yaptıkları resimleriyle bilinirler.
OYUN
Hamlet oyunu, eril hükmün baskıladığı bir Ophelia karakterine yer vermiştir sahnelerinde. Ophelia yüzyıllar boyu konuşulmuş ve oyuna adını veren Prens Hamlet karakterinden daha fazla öne çıkmıştır. Ressamlar, heykeltraşlar, yazarlar eserlerinde onu konu edinmiş, Freud ve Lacan gibi piskanalistler teori ve kuramlarında yer vermiş, feministler onun çıkaramadığı sesi olmuştur.
Ophelia (Hamlet’te) Shakespeare’deki en az anlaşılan kadın karakterlerden biri olmasına rağmen, muhtemelen mevcut cinsiyet ilişkileri açısından en ilginç ve alakalı olanıdır. Batılı kadınların 21. yüzyılın bu bölümünde konumlarını belirlemek için mücadele ettikleri bir zamanda, Ophelia, bizim kuşağımıza, henüz çözüme kavuşturulmamış olan kötü durumuyla ilgili olarak oldukça doğrudan konuşuyor. Ophelia hikâyesi, bu oyunun karmaşık dokusunda güçlü bir ipliktir. Etrafı güçlü erkeklerle çevrili genç bir kadın, onu görmezden gelseler bile her halükarda bunu zor bulacaktır. Ama onu görmezden gelmiyorlar. O bir kız, kız kardeş, sevgili ve kraliyet sarayının çevresinin bir üyesidir. Bu rollerin her birinde ya sömürülüyor, ya suistimal ediliyor ya da her ikisi de ve bu karşı konulamaz baskı altında Ophelia aklını kaybediyor.
Ophelia’nın babası Polonius, ona sürekli olarak kadının nasıl davranması gerektiği konusunda, bunun nasıl olabileceğine dair kendi görüşüne dayanarak talimat verir ve onun bu konuda itaatini talep eder. Babasının dili, onunla konuşurken taciz edicidir.
Aşık olduğu Hamlet ise, babasının ölümünden sonra Helsingör’e döndüğünde annesinin, babasının erkek kardeşiyle evlendiğini öğrenir. Sadece bu da değil, amcasının babasını öldürdüğünü keşfeder. Buna kızgındır ama annesinin amcasıyla evlenmesi konusunda daha da öfkelenmiştir. Babası tarafından zaten iyice ezilen Ophelia, onun bu öfkesinin hedefi olur. Hamlet, annesinin başarısızlıkları olarak gördüğü şeyleri, -duygusal olarak zayıf, sadakatsiz, fahişe, tutarsız, değersiz – Ophelia üzerine yükler ve tüm öfkesini ondan çıkarır. Kadınların toplumun bir parçası olmaya uygun olmadığını ve bir yere kapatılması gerektiğini söylüyor. “Bir rahibe manastırına git” diye bağırıyor ve aslında ona bu şekilde sözlü olarak vuruyor. Bu karşılaşmayı seyreden Ophelia’nın babası ve kral, nasıl istismara uğradığından çok Hamlet hakkında keşfettikleri şeyle ilgilenirler.
Ancak Ophelia’nın kesinlikle iyi olduğunu söyleyebiliriz. Naif ve çocuksu, yetişkin yaşamının sert gerçeklerinden habersiz. Bu nedenlerden dolayı, maruz kaldığı muameleye karşı kendini savunamıyor. Kötü muamelelerine maruz kaldığı bir babaya ve sevdiği genç adama, çok kötü muameleden sonra bile son derece sadıktır.
Erkek kardeşi Leartes ise sürekli erkeklere karşı kendini koruması gerektiğini söyleyerek erkeklerle arasına hep bir mesafe koyar. ‘’Seni sevdiğini söylese de bulunduğu mevki ve sahip olduğu yetki dahilinde sözünü tutabileceğine inanmak akıl ve hikmet kârıdır. Kork Ophelia, kork sevgili kardeşim! İhtirasın tehlikeli menzilinden uzaklaş, kalbinin muhabbetine kendini kaptırma.’’ sözleri karşılığında Ophelia’nın kardeşine cevabı “Sözlerini hafızama kilitledim, anahtarı senin elinde.” olur.
İLHAM
Tabloda (John Everett Millais | Ophelia) tasvir edilen sahne, Shakespeare’in Hamlet oyunundan, IV. Perde, Sahne VII’den… Babası sevgilisi Hamlet tarafından öldürüldüğünde Ophelia’nın aklını yitirip bir dereye düştüğü ve boğulduğu üzücü sahnedir. Oyunun bir sahnesinde Danimarka Kraliçesi Gertrude Ophelia’nın erkek kardeşi Leartes’a şunları söyler:
Orada, çelenklerini asmak için belki
Tırmanırken söğüdün sarkan dallarına,
Kıskanç bir dal kırılıvermiş
Ve Ophelia düşmüş bütün çiçekleriyle
Gözyaşları içine ırmağın.
Etekleri açılıp yayılmış da sulara
Bir süre kalmış ırmağın üstünde denizkızı gibi,
Başına gelenden habersiz,
Ya da sularda yaşamak için yaratılmış gibi,
Türkü söylüyormuş Ophelia
Bölük pörçük eski halk türküleri.
Ama ne kadar sürebilir bu?
Su içip ağırlaşınca etekleri
Kesip zavallıcığın tatlı sesini
Ölüm çamurlarına batırmışlar Ophelia’yı.
Leartes ise içinde erkekliğe işletilmişlik barındıran şu sözleri söyler:
Zavallı Ophelia’m benim, sulardan bıkmışsındır artık
Öyleyse gözyaşlarımı tutmalıyım. Ama olmuyor,
Kötü alışmışız, mayamıza işlemiş bu alışkanlık.
Ayıpsa ayıp olsun ağlamak. Ama bu yaşlarımla
Çıkıp gidecek içimden kadın yanım.
Ateş alev yanacak sözlerim var ama
Söndürüyor bu budalaca gözyaşları.
Tekrar dönelim Ophelia tablosuna…
Millais, Ophelia’yı 1851 ile 1852 arasında iki ayrı yerde boyadı. Surrey’deki Ewell’de Hogsmill Nehri kenarında, resmin dıştaki peyzaj kısmını boyadı ve Londra’daki Gower Street stüdyosunda Ophelia figürünü boyadı. Figürü; stüdyosunda bir küvette, 4 pounda 2. el dükkândan satın aldığı ince, gümüş işlemeli kostümü giymiş modeliyle yaptı.
Ön-Rafaellocular için manzara daha fazla önem teşkil ettiği için; önce Hogsmill Nehri’nde yaklaşık 5 ay süren çalışmasını tamamlayan Millais, daha sonra az bir sürede de Ophelia’yı tamamladı. Millais, manzarayı boyamak için yaptığı kadar Ophelia figürünü boyamaya zamanını vermedi. Geleneksel olarak, manzara genellikle resmin daha az önemli parçası olarak kabul ediliyordu ve bu nedenle ikincil olarak boyanırdı. Millais ve Ön-Rafaellocular, manzaranın figür için eşit önemde olduğuna inanıyorlardı ve bu nedenle Ophelia tablosu için önce manzarayı boyadı. Tablo 160 yıl önce tamamlandı ve yerel sakin Barbara Webb’in 18 aylık ince dedektif çalışması sayesinde artık resimdeki sulu mezarın Surrey, Old Malden’deki Hogsmill Nehri’nin bir parçası olduğunu biliyoruz. Görüntü Yaz diye haykırsa da, arka plan aslında Temmuz’dan Aralık 1851’e kadar 5 ay boyunca boyanmıştı ve Millais, şövale başında günde 11 saat, haftada 6 gün geçiriyordu. Rüzgâr, yağmur ve ısıran Surrey sineklerinin ısrarlı saldırıları arasında resmini boyadı ve hatta işleri kendisi için daha rahat hale getirmek için küçük bir in yaptı. Millais ve ressam Holman Hunt’ın Eski Malden bölgesinde yazdıkları açıklamalar ve Henry Stapylton’un 1851’de yazdığı mektupları aracılığıyla Barbara resimdeki bilgileri bir araya getirdikten sonra resmin yapıldığı yeri buldu.
OPHELIA MODELİ
Ophelia modeli, Millais’nin şapkacı dükkânında çalışan bir arkadaşının keşfettiği 19 yaşındaki Elizabeth Siddall adlı bir genç kızdı. (Siddall daha sonra 1860’ta Millais’nin arkadaşı ressam Dante Gabriel Rossetti ile evlendi)
“Bugün, tamamen gümüş işlemelerle süslenmiş, gerçekten muhteşem bir bayanın eski elbisesini satın aldım ve onu “Ophelia” için boyayacağım… Bu bana, eski ve kirli olmasına rağmen, dört pound’a mal oldu. ‘’ -John Everett Millais, ünlü tablosundaki Ophelia’nın elbisesi için böyle söylemiş.
Küvet içinde modellik yaparken, suyun ısınması için Millais’nin etrafa yerleştirdiği yağ lambalarının sönmesiyle hasta olan Siddall, daha sonra babası tarafından şikâyet edilince Millais’nin ücretini ödediği doktor tedavisiyle iyileşmiş. Siddall’ın babası, doktorun faturalarını ödemeyi kabul edene kadar sanatçıyı yasal işlemle tehdit etmiş.
Ophelia, sevdiği Hamlet tarafından babası öldürülünce büyük bir hüzne boğulup deliye döner ve topladığı çiçekleri astığı ağacın dalı kırılınca nehre düşer. Elbisesi onu bir süre su yüzeyinde tutarken, boğulacağının farkında olmadan göğe bakan anlamsız bakışları ile şarkı söyler. Nehirdeki çalışmaların uzun sürmesi nedeniyle tabloda farklı dönemlerde açan çiçekler bir arada bulunmakta. Millais’nin oğlu John, babasının çiçeklerinin o kadar gerçekçi olduğunu dair şöyle yazmış: Öğrencilerini ülkeye götüremeyen bir botanik öğretmeni profesörü, onları doğanın kendisi kadar öğretici olduğu için Ophelia resmindeki çiçekleri görmeye götürmüş.
Fotoğraf, Millais’nin Ophelia’yı boyamasından 12 yıl önce, 1839’da icat edilmişti. Ancak fotoğraflar bugün olduğu kadar net değildi. Millais’nin Ophelia’sı, fotoğrafın şu anda başardıklarından daha ayrıntılıydı ve doğal dünyayı temsil etmenin benzersiz bir yoluydu.
Çiçekler hem Hamlet oyununda yer aldığından, hem de sembolleri olduğu için resimde özenle yerlerini alırlar. Çiçeklerin herbirinin bir sembolu vardır tabloda. Yanı başındaki ağlayan söğüt terkedilmiş aşkı sembolize eder. Düğün çiçeğine benzeyen beyaz frezya çocuksuluk ya da nankörlüğü, ısırganlar acıyı, mor hevhulmalar oyunda ‘long purple’ diye bahsedilen Shakespeare’in mor orkide anlamına gelen çiçeklerini, boynundaki menekşeler inançsızlığı, genç ölümü, iffeti temsil eder. (“Sana biraz menekşe de vermek isterdim, ama babam öldüğünde hepsi soldu. “-oyundan)
Keçisakalı çiçeği Ophelia’nın ölümünün boş yere olduğunu, papatyalar masumiyeti (“Orada bir papatya var”- oyundan) temsil eder. Pembe güller kardeşi Leartes’in ona ‘Mayıs Gülü’ demesini, ayrıca gençlik, aşk ve güzelliği temsil eder. Hercai menekşe ise boşuna sevmeyi temsil eder.
Beni unutma çiçeği adının anlamını temsil eder. Ters laleler (bizde ağlayan gelin de denir) ise Ophelia’nın üzüntüsünü temsil eder.
(Çiçeklerin detaylarına ve sembolik anlamlarına dair açıklamalara galerideki resimlere tıklayarak ulaşabilirsiniz)
TEKNİK DETAYLAR
Işık, x-ray ve kızılötesi ile incelemelerde Millais’nin çok özenle çalıştığı, tuval üzerinde çok fazla değişiklik yapmadığı ve tuvali daha önceden başka bir resim için kullanmadığı anlaşılır. O dönemde yeni keşfedilen fotoğraf makinesinden çok daha iyi bir görsellik sunar tablo.
HAZIRLIK TASLAKLARI
Millais, böylesine önemli bir tablo için için yalnızca birkaç hazırlık taslağı yaptı. Bir tane de Ophelia’yı başında çiçek tacı ile resmettiği yağlıboya çalışması vardı fakat nerede olduğu bilinmiyor.
Bunu da bir film sahnesi olarak ekliyorum. Filmi izlemeyenler için, temposunun hayli ağır olduğunu ve aşırı psikolojik, imgeler ve metaforlarla bezeli; ama buna rağmen aklımda yer eden birçok sahnesi olduğunu söyleyebilirim. Kirsten Dunst bu filmden önce majör depresyon atlatmış.
Bunlar da tablonun arkasındaki satın alım ve sergilenme etiketleri. Tablonun 1898 Kraliyet Akademisi Kış Sergisinde yer aldığını görebiliriz. Bunun yanında, tuvalin Charles Roberson & Company’den orijinal satın alma damgası var. Ayrıca, Ophelia’nın asıl sahiplerinden birini belirten “Farrer, H., Wardour Street, Soho” Ophelia “, Yazan J. E. Millais, A. R. A. yazan karanlık bir etiket de görebiliriz. Birmingham Şehri Müzesi ve Sanat Galerisi damgası var. Walker Sanat Galerisi, Liverpool etiketi, Londra’da The Royal Academy’de başlayan 1967 sergisiyle ilgili, damgası da görülebiliyor.
Yazımı farklı ressamlardan seçtiğim Ophelia tablolarıyla sonlandırıyorum.
Her tablo içinde tarihi bir hikâye, acı, mutluluk, hüzün, sevgi ve benzeri duygular barındırır… Umarım yazıyı ve seçtiğim tabloları beğenmişsinizdir. Okuduğunuz için teşekkürler.
(Resimlere ait detaylar için galerinin üzerine tıklayabilirsiniz)
Kaynaklar:
The Story of Ophelia – Look Closer | Tate
‘Ophelia’, Sir John Everett Millais, Bt, 1851–2 | Tate
Oyun ve kitap: Hamlet, William Shakespeare
Ophelia, Hamlet: Overview Of Shakespeare’s Ophelia Character (nosweatshakespeare.com)
