‘’İfade özgürlüğün önemseyen herkes için tanınması gereken William Tyndale hakkındaki yazıma The Economist’de yer alan şu sözlerle başlamak istiyorum: “İnsanlık onurunu tiranlıktan korumak, çoğu zaman birinin hayatını feda etmek anlamına gelebilir.”, “Bilgi çağı için bir kahraman’’.
William Tyndale, 1494’te Gloucestershire’da doğdu. Oxford ve Cambridge Üniversitesi’nden mezun olup yüksek lisansını yaptı ve burada kilise reformunun güçlü bir destekçisi oldu. 1521 yılında bir rahip olarak atandı. Bir süre sonra Tyndale’in tartışmalı görüşleri, kilise makamlarının dikkatini çekmeye başladı. 1523’te Tyndale, Yeni Ahit’i İngilizceye çevirme niyetiyle kesinlikle yasaklanan bir hareketle Londra’ya taşındı. İncil’in Kilise’nin pratiğini ve doktrinini belirlemesi gerektiğine ve insanların kendi dillerinde İncil’i okuyabileceklerine tutkuyla inanıyordu. Onu yönlendiren tutkusu netti: Çağının ve kültürünün tanımlayıcı metinlerini – Eski ve Yeni Ahit’i – “sabanı süren çocuğun” bile anlayabileceği doğru bir İngilizce çevirisiyle sunmak istiyordu. Ve sonunda bu amacı yerine getirdiği ve bunun bedelini hayatıyla ödediği gerçeği, ifade özgürlüğüne önem veren herkes için önemli dönüm noktalarından biriydi.
Modern kültürün başlangıcında Latince çok kutsal bir dildi. Her şey Latince idi. Ama sıradan insanlar Latince’yi anlamıyordu. Kitapların yönetimi kilisedeydi, çünkü Latince, kilisenin sıradan inananları bu sayede yönetebilmesini sağlıyordu. Kendi dilinizde kutsal kitaplar olması yasalara aykırıydı. Çocuklarına duaları İngilizce öğretenler yakılıyordu. Bu İncil büyük bir tehditti çünkü İngiliz inananlar tanrının bir sevgi olduğunu görebilecekti. Bu, devrimsel bir şeydi. 9 yıl boyunca kilise yöneticileri İncillere el koydu ve onları yaktı. Bu sırada Kral 8. Henry yasaklı çevirinin kaynağı için bir av başlattı.
William Tyndale 8 dil biliyordu. İncil’i herkesin anlayabileceği bir dil olan İngilizce’ye çeviren Tyndale katı kâfirlik suçu yüzünden cezalandırıldı. Modern dünyanın başlarında kâfirliğin cezası çok acımasız ve barbarcaydı. Kilise insanları acımasız cezalarla tehdit edip özür diletmeye çalışırdı. ‘’İyi bir Katolik’’ olunmalıydı. Tyndale bunu yapmayı reddetti. Assange, Anonymous ve Snowden’den önce Tyndale bilginin şifresini çözmüştü. Çünkü bilgi kamuya yayılıp tamamen saydamlaşınca insanlara güç verir. Tyndale modern çağın başlangıcında bunu başaranlardan biriydi. 1470-1530 arasında İngilizceye 30 bin civarında kelime girdi. Kelimeler önemlidir; fikirler milyonlarca insanın düşüncelerini bir anda değiştirebilir. Günümüzde 1 ve 0’lardan oluşan dil nasıl bir devrim yarattıysa, çağın Protestan devrimi de Tyndale’in büyük katkısıyla olmuştu.
1524 yılında, Tyndale Londra tüccarlarının yardımıyla Almanya’ya gitmek için İngiltere’den ayrıldı. Çeviri çalışmalarına daha güvenli bir şekilde devam etmeyi umdu ve Wittenberg’deki Martin Luther’in yardımını istedi. Bazı Alman şehirlerinde, makul bir maliyetle ve çok sayıda kitap basma sanatı İngiltere’dekinden daha ileriydi. Bununla birlikte, Londra, artan okur-yazar müşteri kitlesine tedarik sağlayacak kitapçılarla dolmaya başlamıştı. Ticaret ve gemi inşa etme gibi mesleklerin artan karmaşıklığı sayesinde, okumayı tamamen pratiklik ve dinsel adanmışlık nedenleriyle öğrenen İngilizlerin sayısı artıyordu.
İngiliz Yeni Ahiti’nin 1525’te Köln’de tamamlanmasından ve basılmasından sadece bir yıl sonra, İngilizce yazılmış ilk İnciller olan kopyaları İngiltere’ye kaçırıldı. Tyndale Yeni Ahit’i İngilizce olarak basılan ilk kişi oldu. Aşağıdaki resimlerde gördüğünüz sayfalar, 1526 yılında Almanya Worms kentinde Peter Schoeffer tarafından basılmış 3.000’den fazla kopyadan kurtulan üç kopyadan biridir. Şu anda British Library Kütüphanesi arşivlerinde bulunmakta.
Tyndale’in tercümesi İngiltere’de sapkın olarak telaffuz edildi; bu sebeple İncilleri ülkeye gizlice sokuldu. Onlara sahip olduğu keşfedilenler cezalandırıldı. Başta sadece kitaplar imha edildi, ancak kısa bir süre sonra da 1536’da Tyndale de dâhil heretikler de yakılacaktı.
Burada biraz sanata dönelim ve William Dennis Jr. tarafından 19.Yüzyıl başlarında yapılan Tyndale portresine bakalım. Portre hakkında National Portrait Gallery’de pek bir açıklama yok ama, dikkatimi çeken iki bölüm var. Tyndale’in ve bir rahip tarafından İnciller’in yakılması ile ateşi bir papazın şeytan figürüne harlatması.
Sapkınlıkla suçlanan Tyndale’in gizlenmek için gittiği yeri Kral VIII. Henry ve Kardinal Thomas Wolsey’nin elçileri bulamadı. Tyndale’in saklandığı yerin konumu bugün hala gizemini koruyor. Henry VIII’in 1534’teki Katolik Kilisesi’nden kopması İngiliz Reformunun başlangıcına işaret ediyordu ve Tyndale, çalışmalarını halka açık bir şekilde sürdürmenin güvenli olduğuna inanıyordu. Antwerp’e (modern Belçika’da) taşındı ve daha açık bir şekilde yaşamaya başladı.
Kısa süre sonra Tyndale arkadaşı Henry Phillips tarafından ihanete uğradı. İmparatorluk makamları tarafından tutuklandı, 500 günden fazla Vilvoorde Kalesi’nde hapsedildi. 1536’da Tyndale, sapkınlık ve ihanetten yargılandı, mahkûm edildi ve iple boğulup yakılarak öldürüldü. Tyndale ölümünden önceki son sözleriyle “Tanrı belki de İngiliz kralının gözlerini açabilir” diye haykırarak ölmüştür. Ölümü sırasında, Yeni Ahit’in birkaç bin kopyası basılmıştı; ancak, bugün Londra’daki British Library’de yalnızca bir bozulmamış kopya kalmıştır. İncil’in herhangi bir bölümünün bu şekilde yayımlanan ilk yerel İngilizce metni olan Tyndale’in versiyonu, 1611 tarihli King James versiyonundan başlayarak, sonraki İngilizce çevirilerin çoğunun temelini oluşturdu. Bugün King James versiyonu en ünlüsüdür.
Tyndale, İngiliz edebiyatının öncülerinden biri olarak tanımlanmıştır. Modern İngilizcenin ve Shakespeare’in oyunlarında ve hatta tüm edebiyatta Tyndale’in büyük etken olduğu kabul edilir. Tyndale olmasa Shakepeare’i bugünkü gibi tanımazdık.
Ayrıca 1450’lerde Mainz’de Johannes Gutenberg tarafından Batı dünyasına taşınabilir tipte baskı yapılmasaydı, Tyndale’in çalışması bu kadar çabuk yayılmazdı ve dünya ile İngiliz dili üzerindeki etkisi bu kadar güçlü hissedilmezdi. ‘’Sel kapıları’’ açıldıktan ve insanlar Tanrı’nın sözünü İngilizce olarak duymaya alıştıktan sonra, yetkililer geri dönüşün olmadığını anladı ve onaylı baskılar yayınlanmaya başladı.
Kaynaklar:
William Tyndale’s New Testament – The British Library (bl.uk)
William Tyndale – A hero for the information age | Christmas Specials | The Economist
William Tyndale – Person – National Portrait Gallery (npg.org.uk)
Jason Silva / Origins : The Journey of Humankind Belgeseli, National Geographic
